Malo zemlje a mnogo dece (Crtice iz demografske istorije međuratnog perioda)
Malo zemlje a mnogo dece (Crtice iz demografske istorije međuratnog perioda)
„Centar Subotice imade karakter grada, dok okolina ovog centra i priferija imaju sve osobine sela.“ pisao je gradski inženjer Kosta Petrović, 1927. godine u svom delu „Subotica i kupalište Palić„. Raskošne palate, popločani putevi, mnogobrojne radnje i fabrike, stajale su nasuprot pustara i naselja punih raštrkanih salaša, povezanih lošim zemljanim putevima
Stanovništvo u unutrašnjem delu grada ( od I do XI kruga ) činilo je približno polovinu od ukupnog broja populacije. Tu su pretežno živeli industrijalci, trgovci, radnici. U okolini grada, u naseljima i salašima raspoređenim oko njega, živela je druga polovina. U ogromnoj većini oni su se bavili i živeli od poljoprivrede, zadržavajući mnoge tradiconalne, patrijahalne karakteristike, odolevajući naletima modernizacije koja je brže i lakše prodirala kod stanovništva koje je živelo u centru grada.
Pored niza drugih, jedna od demografskih karakteristika porodica na salašima i okolnim naseljima bio je i veliki broj dece. Brojnost porodice bila je u obrnutom srazmeru sa progresom, urbanizacijom i modernizacijom sela. U Dunavskoj banovini, gde je od 1934. pripadala i Subotica, bilo je samo 1,6% porodica sa više od 10 članova. Najviše, 35,7% porodica je imalo 3 do 4 člana. Nestajanjem tradicionalnih porodičnih zadruga, smanjivao se broj članova porodice. Poljoprivrednici u okolini grada, prednjačili su po broju dece u svojim porodicama.
U Subotici se broj novorođenih, u periodu 1900-1947, ( Po izvoru IAS,F:68.V. 139/1948, dopis Ministarstvu socijalne politike) kretao od – 1361, koliko je zabeleženo 1918. godine do – 3952 u 1909. godini. Najveći priraštaj – 1207 je zabeležen 1901. godine, kada je bilo 3533 rođenih a 2326 umrlih.Najmanji broj rođenih je bio 1918. godine – 1361, što je uz 3021 umrlih činilo najveću negativnu stopu rasta od – 1660.
Po podacima iz 1936. godine ( M. Ambrožić, Mortalitet i morbiditet dece u Jugoslaviji, Beograd, 1936, st. 19-21 ) mortalitet dojenčadi, na nivou države, je bio među najvišim u Evropi, iznosio je 16,4% sve živorođene dece. Smrtnost te kategorije dece u Engleskoj je bila 6,7%, u Švedskoj 6%, a u Švajcarskoj i Holandiji samo 5%. Nizak opšti civilizacijski, kulturni i zdravstveni nivo, nedostatak lekara i babica na selu, nestručni porođaji, infekcije, slaba i neodgovarajuća ishrana majki i dece, samo su neki od uzroka takvog stanja.
Primeri dve porodice, poljoprvrednika sa Hajdukova i Bukvaća, pružaju ilustraciju o broju dece koja se rađala ali i o njihovoj velikoj smrtnosti. Sabo Josip, zemljoradnik, sa suprugom Karolinom, rođenom Škrbin, imao je 15 dece. Stanovali su na Čavolju , br.215, u blizini vojnog strališta. Bili su siromašnog stanja. Kuću su sagradili i obrađivali 1 lanac zemlje, na parceli uzetoj pod zakup od Grada. Rođenje petnaestog deteta ( nema podataka o broju živih potomaka), devojčice, 1933. godine, dobilo je izuzetan publicitet u javnosti. Kada se čak Kralj Aleksandar I primio kumstva, mogli su očekivati i neku vrstu materijalne pomoći od Grada.
„Csavoj“
Kraljev zastupnik, konjički potpukovnik Stjepan Dolezil, prisustvovao je krštenju koje se održalo u franjevačkoj crkvi. Sam gvardijan Klement Veren krstio je devojčicu, davši joj ime po kraljevskom paru: Aleksandra – Marija. Organizovana je prava svečanost, kojoj je prisustvovala masa od 10 000 subotičana.
Da im se pomoglo, gradski Senat im je darivao zemljište koje su obrađivali. Kovač Jovan (Kovács Jánós), rođen 1897. godine, bio je stanovnik Hajdukova ( br. 358 ). Bavio se zemljoradnjom. Oženio se 1917. godine sa Reginom Ezveđ (Özvedy). Iz tog braka se rodilo čak 20 dece. O njihovoj porodici je, nakon što je februara 1938. godine, Regina donela na svet dvadeseto dete, koje nije preživelo prvi mesec, pisala i inostrana štampa, na pr. čehoslovački list „Die Morgenpost“.
Dirnut tužnom sudbinom, koja je u toj porodici ostavila u životu samo troje dece, Rozu (rođenu 1917.), Margitu (1928) i Josipa (1935), čehoslovački državljanin Njemec Karlo, uputio im je svoju skromnu pomoć, od 50 kruna. Koliko je ta suma pomogla Kovačevima koji su posedovali samo pola motike peske na kojoj su imali skromnu kućicu, nije nam poznato, ali svedoči o dobroj volji, koja je izostajala kod domaćih nadležnih tela.
Poljoprivrednici,bezzemljaši i sitni posednici, izuzeti od mogućnosti dobijanja zemlje oduzete agrarnom reformom, živeli su izuzetno teško. Ali u mnogim njihovim porodicama, i pored velikog siromaštva rađao se veliki broj dece.
U Subotici, 24.12.1998. Stevan Mačković
