SUBOTICA I CIVILNE ŽRTVE NAKON OSLOBOĐENJA (1944.-1946.)
Blaško Rajić, maršal Tito na subotičkom stadionu, 1946.
OSLOBOĐENJE
Razgovor u emisiji U sred srede TV Subotica, 9.10.2019. o 75 godina od oslobođenja Subotice
Subotica je oslobođena 10.10.1944., sedam meseci pre kraja rata.
Oslobodioci su uspešno zauzeli železničku stanicu, ali uz poginule i na njihovoj strani, Jovana Mikić Spartaka, Tivadara Felegija i četiri crvenoarmejca. No, već toga dana bilo je žrtava i među civilima. Tako je na pr. slučajno pogođena Katica Letić (Iz izjave oca žrtve: „…dana 10.10.1944. godine prilikom ulaska trupa N.O.V. u Suboticu zajedno sa ruskim partizanskim četama ubili su mi kćerku po imenu Letić Katicu staru 16 godina i to baš kod apoteke Nikolajević na ćošku Zagrebačke ulice, a to iz razloga, što su tamo stajali nemački vojnici, pa se jedan njemački vojnik sakrio iza leđa moje kćerke tako, da ga ruski partizani nisu pogodili, nego moju kćerku.“), a bilo je žrtava čak i među bolesnicima iz Bolnice, ubijen je pacijent koji je toga dana u donjem rublju pobegao sa lečenja u živčanom odelu. (Reč je o Lovasi Nesto Luki rođenom 1899. )
Danas bi se to nazvalo – kolateralnom štetom!
General Božidar Maslarić u zapaljivom govoru. (Glavni trg, novembar 1944.)
ODMAZDA = KOLEKTIVNA ODGOVORNOST: NEMACA, MAĐARA
Cilj odmazde koje je dovela do masovnih komunističkih zločina bilo je uništavanje svih mogućih i potencijalnih neprijatelja u poslednjoj fazi rata, istiskavanje političkih protivnika iz vlasti, odnosno učvršćivanje novih, slabih državnih organa psihologijom straha.
U tom periodu vršena su pojedinačna i skupna ubistva i smaknuća, dolazilo je do smrti u logorima, izgladnjivanja, deportacije, mučenja, odvođenja na prisilni rad i drugih oblika masovnoga fizičkog i psihičkog terora; bilo je progona na etničkoj i verskoj osnovi…
ŽRTVE
Represija uključuje smaknuća, zatvorske kazne, proterivanja, oduzimanje imovine, zabranu političkog delovanja i društvenu marginalizaciju razoružanog neprijatelja te političkih protivnika. Imala je nekoliko bitnih uzroka koji se međusobno isprepliću: pobedu u ratu, izgradnju i obranu države te socijalističku revoluciju. Drugim rečima, rat je bio glavni uzrok odmazde i osvete ratnih pobednika.
Odmazdu su sprovodile jedinice za zaštitu države, odnosno Ozna (Odeljenje za zaštitu naroda), ali su u njoj učestvovale i regularne partizanske i ruske jedinice. U ogromnom broju slučajeva reč je bila o ubistvima bez presude.
OZNA je osnovana još IX 1943. godine, i to u okviru Vrhovne komande.
Njen cilj je bio stvaranje obaveštajne mreže za otkrivanje špijuna i petokolonaša.
Vodio ju je Aleksandar Ranković. Ova organizacija je bila prethodnica UDB-e.
U Subotici u prvim danima nakon oslobođenja, lagano se uspostavlja režim svakodnevnog života. Vlastima su u tom pogledu bila važna pitanja usmerena na ishranu i snabdevanje stanovništva.
Ali u to doba dešava se i “talas još hladnijih dana”. On u Subotici traje od ulaska oslobodilaca, a najžešći je od kraja oktobra do kraja godine, kada strada najveći broj osumnjičenih civila, tzv. ratnih zločinaca. Jedna od lokacija na kojoj su vršene egzekucije, streljanja bila je između senćanskog groblja i bivše Mačkovićeve ciglane…
Osumnjičena lica su privođena, odvođena na saslušavanje. Najčešće se to dešavalo u noćnim satima. Nisu sva streljana nakon toga. Lica odvođena u Suboticu ispitivana su i u Žutoj kući, u zgradi tadašnjeg Sreskog suda i na drugim lokacijama. Mesta njihovog sakupljanja bile su i kasarne, konjička i artiljerijska, na Palićkom putu
U Bajmoku je velika racija izvedena 2.11.1944. godine, i u njoj su uhapšeni mnogi sumnjivci, u prvom redu preostali Nemci.
Uhapšene Žedničane (3.11.1944.) zatvarali su u Bajmočkoj školi. Neki od njih su prošli ispitivanja te se vratili kućama, a neki ne!
U cilju prikupljanja podataka o zločinima u prethodnom periodu i u Subotici se formira
posebna komisija. Za teritoriju Bačke Topole i Sente formirane su posebne mesne komisije.
U Subotici je delovao Odbor mesnog povereništva za utvrđivanje zločina okupatora i njegovih pomagača kao i ekspozitura Anketne komisije pri Komisiji za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača u Vojvodini. Kao islednici koji su obavljali saslušanja javljaju se advokat Filipović Albe, Sever Zvekić, Engler Jovan, dr. Orčić Franjo.
GLAVNO TELO SPROVOĐENJE KAŽNJAVANJA bila je
Komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača u Vojvodini (formirana još 10-13.03.1944. i radila do 14.04. 1948. )
Komisija je imala zadatak da sakuplja podatke o zločinima, ubistvima, paležima, pljačkama, silovanju; o odvedenima u logore i zatvore; vodila je spiskove o licima odgovornim za krivična dela, o njihovom zvanju u vojsci ili u civilnoj službi, bili oni Nemci, Mađari, Hrvati, Srbi ili pripadnici drugih naroda. Prema prikupljenim podacima utvrđene su vrste zločina.
PDF prezentacija ZRTVE [Compatibility Mode]
http://www.otvorenaknjiga.komisija1944.mpravde.gov.rs/#10
Propagandni materijal, 1942.
Opis svedoka o nestanku lica
Parada u centru Subotice, oktobar 1944.
Izjava svedoka o pronađenim leševima
Greške su se dešavale…
Slobodna Vojvodina, 4.01.1945.
Literatura o temi
Subotica nekada 